Topsis-sort ile ülkelerin çocuklar açısından yaşanabilirlik sınıflandırması

Abstract

Geleceği şekillendirecek çocukların, farklı yapılara sahip coğrafyalarda birbirinden derin farklılıklar içeren şartlar altında yaşadığı tartışılmaz bir gerçektir. Bu çalışmada, ülkelerin on beş kriter bağlamında çocuklara sağladıkları imkan ve şartlar açısından sınıflandırılması amaçlanmıştır. Bu amacı gerçekleştirmek için veriler UNICEF veri tabanından temin edilmiş, analizler ise çok kriterli karar verme yöntemlerinden TOPSIS-SORT ile gerçekleştirilmiştir. Ülkelerin yaşanabilirlik açısından en yüksek düzeyden en düşük düzeye doğru beş sınıfta gruplandırılması amacıyla sınıf profillerinin belirlenmesi gerekmektedir. Bu noktada, kriterlerin değişim aralığı değerlerinden yararlanılmıştır. Sınıflandırmada kullanılan kriterler arasında 18 yaş altı nüfusun toplam nüfusa oranı, doğumda yaşam beklentisi, 0-14 yaş ölümler, gebelikte anne ölüm oranı, aşı ve hastalık bakım oranları ortalaması, düşük ağırlıklı çocuk doğum oranı, okul öncesi çağındaki çocuklar arasında yetersiz beslenme, çocuklarda evlilik oranı, doğum kayıtı, kişi başına GSYİH, en alt düzeyde temizlik hizmetlerine erişim, aşırı zayıflık, aşırı kiloluluk, kamu harcamaları içinde sağlığın payı yer almaktadır. Yüksek yaşanabilirlik sınıfı içinde İsviçre, Norveç ve Lüksemburg’un da aralarında bulunduğu otuz iki ülke yer almaktadır. Türkiye, Portekiz, Katar gibi ülkeleri içeren ikinci sınıf (orta-yüksek) içinde elli ülke bulunmaktadır. Üçüncü (orta) sınıf içinde kırk dokuz, dördüncü (düşük-orta) sınıfta on bir ve çoğunluğunu Afrika kıtasından ülkelerin oluşturduğu son sınıf olan beşinci (düşük) sınıfta kırk bir ülke yer almaktadır. Genel olarak, ekonomik yönden refah düzeyi yüksek ülkelerin çocuklara daha fazla imkân sağlayabildiği görülmüştür. Bununla birlikte, görece olarak yüksek ekonomik refah düzeyine sahip olmasa da bazı ülkelerin, çocuklara iyi imkânlar sağlamaya çalıştığı tespit edilmiştir. İlk iki sınıf içinde hiçbir Afrika ülkesi bulunmamaktadır. Bunun nedeni Afrika ülkelerinde iç karışıklık ve çatışmaların sıklıkla görülmesi olabilir. Öte yandan, son yıllarda sürdürülebilir ekonomik büyüme sağlayan Hindistan’ın bu başarısını aynı ölçüde çocuklar için yaşanabilir çevre sağlamaya taşıyamadığı görülmüştür.

It is an unquestionable fact that children who will shape the future life or try to live in geographies with different structures under conditions that contain great differences from each other. In this study, it is aimed to classify countries in terms of the opportunities and conditions they provide to children in the context of fifteen criteria. In order to achieve this goal, the data were obtained from the UNICEF database, and the analyzes were carried out with TOPSIS-SORT, one of the multi-criteria decision-making methods. Class profiles should be determined to group countries into five classes from the highest to the lowest in terms of child livability. At this point, the range values of the criteria were used. The ratio of the population under the age of 18 to the total population, life expectancy at birth, number of deaths among children aged 0-14, maternal mortality ratio, average vaccination, and disease care rates, low-weight childbirth rate, malnutrition among preschool children, child marriage, birth registration, GDP per capita, access to basic sanitation services, thinness, overweight, health share in government expenditure are among the criteria used in classification. Thirty-two countries, including Switzerland, Norway, and Luxembourg, are among the countries in the high livability class. Turkey is located in medium-high countries, including second-class countries like Qatar and Portugal. There are forty-nine countries in the third (middle) class, eleven in the fourth (low-middle) class, and forty-one in the fifth (low) class, which is the last class, the majority of which are countries from the African continent. In general, it has been observed that economically prosperous countries can provide more opportunities for children. However, some countries have been found to try to provide good opportunities for children, even though they do not have a relatively high level of economic welfare. The first two classes do not include any African country. The reason for this, internal turmoil and conflicts are widely seen in African countries. On the other hand, it has been observed that India, which has achieved sustainable economic growth in recent years, cannot carry this success to provide a livable environment for children.