Dünyada orman ürünleri piyasa modelleri: gelişim süreci ve Türkiye için yönelimler
Citation
KAYACAN, B., ÖZTÜRK, A., Dünyada Orman Ürünleri Piyasa Modelleri: Gelişim Süreci ve Türkiye İçin Yönelimler, II. Ormancılıkta Sosyo-Ekonomik Sorunlar Kongresi, 19-21 Şubat 2009, Isparta, Bildiri Kitabı, 152-165, 2009. [Sözel Sunumluk Bildiri].Abstract
Orman ürünlerinin talebini ve bununla bağlantılı olarak arzını ele alan çalışmalar 19. yüzyıl sonlarına ve 20. yüzyıl başlarına kadar dayanmaktadır. İlk dönemlerde odun talebi ve arzı arasında ne kadar fark olabileceğini tahmin etmeye yönelik “açıklık analizi” tipi çalışmalar yapılmıştır. Orman ürünleri piyasasına yönelik ekonometrik modelleme çalışmaları esas itibarıyla II. Dünya Savaşı’ndan hemen sonraki yıllarda kendini göstermeye başlamıştır. Bu modeller, yuvarlak odun ve dikili ağaç gibi odun esaslı birincil orman ürünlerini ele aldığı gibi, kereste, kontrplak, lif ve yonga levha ve kağıt gibi orman endüstrisi ürünlerini de konu almıştır. Özellikle 1960’lı ve 70’li yıllardaki çalışmaların ekonometrik bakımdan daha gelişmiş olduğu görülmektedir. Ne var ki 1970’lerin sonlarına kadar yapılan analizler genel olarak ürünlerin arz ya da talep yönü ile sınırlı kalmıştır. 1980’li yıllarla birlikte ABD ve Kanada’daki önemli bireysel çalışmalardan farklı olarak, Kuzey Amerika’ya özgü ve bazıları küresel kullanıma açık olan ve bir anlamda kurumsallaşmış komple piyasa modelleri kurulmuştur. Bunlar, Timber Assessment Market Model-TAMM, North American Pulp and Paper Model-NAPAP, CINTRAFOR Global Trade Model-CGTM, Global Forest Products Model-GFPM ve Timber Supply Model-TSM’dir.. Bu modellerden TAMM ve NAPAP Kuzey Amerika’ya özgü iken, CGTM, GFPM ve TSM küresel ölçekte fakat aynı zamanda bölgeler arası ikili ticari akışları da kontrol edebilen modellerdir. Ayrıca CGTM modeli esas alınarak bazı İskandinavya ülkelerinde de ulusal modeller geliştirilmiştir. Türkiye’de ise endüstriyel ve yakacak oduna ilişkin arz ve talep tahminlerinin ağırlıklı olarak Ormancılık Ana Planları ve Kalkınma Planı Özel İhtisas Komisyonu (ÖİK) raporlarında yer aldığı görülmektedir. Bunlar dışında, orman ürünleri piyasaları ile doğrudan ya da dolaylı olarak ilişkili olabilecek bireysel çalışmalar kendini göstermektedir. Bunlardan bir kısmının bahsedilen plan ve raporlardaki rakamları temel alan değerlendirmeleri içerdiği, bir kısmının da arz ve talep tahmini ile dolaylı olarak ilişkilendirilebilecek olan pazarlama ve fiyatlandırma süreci üzerinde yoğunlaştığı görülmektedir. Bu çalışmada, dünyada orman ürünleri piyasasını kısmen ya da tamamen modellemeye dönük çalışmaların gelişimi ve bugünkü teknik özellikleri karşılaştırmalı olarak ortaya konulmakta, bu konuda Türkiye’deki gelecek çalışmalar için bunların ne ifade ettiği üzerinde durulmaktadır. Studies on demand, and hence supply of forest products date back to the end of the 19th and the turn of the 20th centuries. First studies were of “gap analysis” type that attempted to predict the possible difference between supply and demand of timber. Models of econometric nature essentially began to appear following the World War Two. These models dealt not only with primary forest products such as roundwood and stumpage, but also with forest industry products including lumber, plywood, fiber- and chipboard, and paper. Particularly the works in 1960’s and 70’s appear to be econometrically more developed. Yet generally speaking, the studies till the end of 1970’s were essentially limited in scope to either demand or supply side of the markets. Together with the 1980’s, complete “institutionalized” market models, along with many other individual studies, were constructed for North America and/or the globe. Such forest products market models include Timber Assessment Market Model-TAMM, North American Pulp and Paper Model-NAPAP, CINTRAFOR Global Trade Model-CGTM, Global Forest Products Model-GFPM ve Timber Supply Model-TSM. While TAMM and NAPAP are designed particularly for North American regions, other models (CGTM, GFPM and TSM) are used for regions at certain levels acroos the world with an ability to track bilateral trade flows among global regions. Additionally, national models based on CGTM have been developed in some Scandinavian countries. In Turkey, supply and demand projections for roundwood and fuelwood take place essentially in Forest Main Plans as well as Special Expertise Commission Reports for Development Plans. In addition, there have been individual works directly or indirectly concerning forest products markets. One group of these comprises general evaluations based on the figures in the mentioned official reports and plans, as another group of individual works focus on marketing and pricing processes that can ve indirectly related to the supply and demand forecasting of forest products. This paper comparatively examines development of studies in the world that attempt to partially or completely model forest products markets, and discusses the implications for future works in Turkey.