Artvin’de nehir tipi hidroelektrik santrallerin neden olduğu/olacaği ekolojik ve sosyal sorunlar

Abstract

Son yıllarda ortaya çıkan enerji açığı ve enerjide dışa bağımlılık Türkiye’yi, aslında uygulaması gereken uzun vadeli enerji politikaları yerine, kısa vadede çabuk sonuç almayı hedefleyen yöntemler kullanmaya veya kullanılan mevcut yöntemin üretimdeki payını arttırmaya yönelik çalışmalara zorlamaktadır. Bu kapsamda, 2007 yılı elektrik üretiminde toplam payı %18,7 olan hidroelektrik santrallerin payının arttırılması ülkemizde son dönemde en çok başvurulan seçeneklerden biri olmaktadır. Bu nedenle, enerji açığının kapatılması konusunda son yıllarda hızla artan sayıda baraj ve nehir tipi hidroelektrik santral (HES) projeleri gündeme girmiştir. Bu çerçevede, Çoruh Nehri’nin ana ve yan kolları üzerinde planlanan ve yapımı süren 15 adet büyük baraja ek olarak 116 adet nehir tipi HES tesisinin yapımı gündeme gelmiştir. Ancak, arazi yapısının oldukça sarp ve eğiminin yüksek oluşu, bölgedeki orman, toprak ve su kaynaklarının ciddi şekilde zarar göreceği gerçeğini gözler önüne sermiştir. Nehir tipi HES tesislerinin, öncelikle üzerinde inşa edileceği akarsuyun su miktarında ve akım rejiminde değişimler yaratacağından, bu akarsularda yaşayan sucul canlıların (örn: balıklar, amfibiler, vb.) ve dere kenarı vejetasyonunun önemli derecede etkileneceği açıktır. Ayrıca, bu tesislerle beraber yapılacak olan yeni yol ve tüneller sonucu ortaya çıkan hafriyatın depo edilmesinde veya uzaklaştırılmasında sorunlar yaşandığı ve bunun toprak erozyonu ile beraber akarsu ve göletlerde sedimantasyona neden olduğu günümüzdeki örnekleri ile bilinmektedir. Bunun yanında, her bir HES ve buna bağlı yol ve tünel yapımının, özellikle ormanlık alanların parçalanmasına, böylece bölgede yaşayan yaban hayvanlarının yaşam alanlarının daralmasına yol açacağı da yüksek olasılıkla karşılaşılacağımız önemli bir sorun olacaktır. Yukarıda açıklanan ekolojik etkilere ilave olarak, HES projelerinin, yapıldıkları akarsu havzaları boyunca su kaynaklarına yakın yerlerde kurulan yerleşim alanlarında yaşayan yerel halk ile arazi ve su kullanımı açısından çeşitli sorunlar oluşturacağı da açıktır. Bunun yanında, ildeki kamu kurumları da bu tesislere izin verilmesi konusunda habersiz ve etkisiz kalmaktadırlar. Tüm bu çevresel ve sosyal olumsuz sonuçlara rağmen, çoklu HES tesislerinin yaratacağı etkilerin büyüklüğü, kapsamı ve en aza indirilmesi için gerekli önlemlerin alınması ile bağlantılı herhangi bir çalışma yapılmamaktadır. Buradan yola çıkarak, bu bildiride; sayıları son yıllarda artan çoklu HES projelerinin ekolojik ve sosyal açıdan oluşturduğu ve oluşturacağı sorunlar Artvin’deki örnekleri bağlamında irdelenecektir.

Turkey, as one of the countries recently being affected by energy shortage, is in search for various solutions to close this gap. Out of several solution ideas, increasing the proportion of hydroelectric power, which is at %18,7 as of 2007 out of the whole energy production, has become one of the most applied. This, in turn, resulted in ever-increasing projects of building many large dams and run-of-river type hydroelectric power plants. In this regard, besides 15 large dams being planned to be built on the main channel of the Coruh River Watershed, one of many large basins of the Black Sea Region, there are also more than 116 run-of-river type hydroelectric power plants lawfully permitted to be constructed on the tributaries of the River. However, because of the steepness and the roughness of the terrain in the region, natural resources (e.g., forest, water and soil) have been damaged during construction works of these projects. Changes and derivations of the water regime of natural river channel, serious damages on riverine habitats (e.g. fish, amphibians) and riparian zone vegetation, accelerated soil erosion and sedimentation problems occurring in rivers and associated large dam reservoirs are some of negative outcomes resulted in by building regulators, roads, water transferring tunnels and energy generating structures. In addition, forest ecosystems are getting fragmented due to roads and tunnels, dividing a united system into many pieces; thus, creating a more fragile situation for forests for damaging effects of insects, snow and wind, runoff, or landslides. The other important result of the constructing so many of these power plants are their social outcomes. Besides the severe damage to nature in the proximity of the power plant construction areas, much of the water will be transferred to water-carrying tunnels from the main channel of the creeks when these plants start to operate. All these changes may cause conflicts between local people living in these watersheds for hundreds of years and the management of these plants especially over water usage. Finally, there is a confusion in respect to laws and regulations regarding these plants as the associated local government administrations (governors, directorates of regional forest and environments, universities, NGOs, etc.) almost do not have any saying on whether these power plants should be built in such unique and fragile ecosystems. Despite all these possible negative outcomes both on the ecological and social aspects, there are not any studies on the size and scope of the adverse effects caused by building so many power plants. In this article, the current and future ecological and social outcomes of the run-of-river type power plants permitted to be built in many rivers and creeks of Artvin were investigated.